بازار خان یزد؛ بازار اشراف زادگان قاجاری - وبلاگ سحر وب

به گزارش وبلاگ سحر وب، بازار خان یزد یکی از قدیمی ترین و مشهورترین بازارهای ایران است. این بازار همراه با بناهای تاریخی دیگری مانند حمام خان، میدان خان و مدرسه خان که همگی در دوران قاجار ساخته شده اند، از اهمیت فراوانی برخوردار است. در گذشته، بازار خان محل تردد و تجارت کاروان هایی بود که از مسیر جاده ابریشم می گذشتند. امروزه نیز این بازار همچنان محل فعالیت صنوف و گروه های صنعتی مختلفی از جمله آهنگران، مسگران و طلاسازان است.

در گذشته، تنها افراد ثروتمند و اشرافی مانند خان ها می توانستند از این بازار بازدید نمایند. اما امروزه، بازار خان به یک موزه زنده تبدیل شده است که هر کسی بدون محدودیت می تواند از صنایع دستی و تاریخ غنی آن لذت ببرد. این بازار تاریخی به عنوان یکی از مهم ترین میراث فرهنگی شهر یزد و ایران شناخته می شود و نقش مهمی در حفظ و انتقال هویت و فرهنگ این منطقه به نسل های آینده ایفا می نماید.

بازار خان یزد در یک نگاه

بازار خان یزد یکی از مهم ترین بازارهای تاریخی این شهر است. این بازار شامل دو بخش اصلی است:

بخش شمالی-جنوبی:

• طول این بخش 78 متر است.
• تعداد مغازه های موجود در این بخش 53 عدد است.
• این بخش کوچک تر از بخش شرقی-غربی است.

بخش شرقی-غربی:

• طول این بخش 180 متر است.
• تعداد مغازه های موجود در این بخش 100 عدد است.
• این بخش بزرگ تر از بخش شمالی-جنوبی است.

در مجموع، کل بازار خان با طولی بیش از 274 متر از حمام خان تا امامزاده شاهزاده فاضل گسترده شده است. سقف بازار با ارتفاعی حدود 4 تا 6 متر، زیبایی خاصی به این مجموعه با سابقه تاریخی بخشیده است. این بازار تاریخی شامل چندین بازار کوچک تر نیز می شود و در مجموع به عنوان یکی از مهم ترین بازارهای شهر یزد شناخته می شود که طراحی معماری آن با ویژگی های منحصر ب ه فرد خود، بازتابی از فرهنگ و هنر این شهر است.

دسترسی به بازار خان یزد

بازار سنتی خان یزد یکی از قدیمی ترین و زیباترین بازارهای سنتی ایران است که در مرکز شهر یزد و در محله قائم واقع شده است. برای بازدید از این بازار باید به این مکان تاریخی سفر کنید.

برترین روش برای رسیدن به این بازار استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی است. شما می توانید از تاکسی یا اتوبوس شهری که از منطقه ها مختلف یزد عبور می نمایند، بهره ببرید. سپس در خیابان امام پیاده شوید.

از آن جا با گذر از بازار مسگرها به سمت جنوب، وارد محدوده بازار خان می شوید. با بازدید از این مکان تاریخی، می توانید از معماری و صنایع سنتی ایرانی بهره ببرید.

تاریخچه بازار

بازار خان یزد، یکی از قدیمی ترین و بزرگ ترین بازارهای سنتی این شهر است. ساخت این بازار به دوران حکومت محمدتقی خان بافقی برمی شود که از حکام و موالید یزد در دوره قاجاریه بود. وی در سال هایی که بر یزد حکمرانی می کرد، اقدام به ساخت شماری از مراکز بازرگانی و فرهنگی شهر نظیر بازار خان، بازار قیصریه، میدان خان، باغ گلشن و مدرسه خان کرد.

پس از وی نیز نوادگانش مسئولیت تکمیل و توسعه این بازار بزرگ را بر عهده داشتند تا امروزه به عنوان طولانی ترین بازار سنتی یزد شناخته شود. بنابراین بازار خان یکی از شاهکارهای معماری دوره قاجار در یزد به شمار می رود که تاریخ ساخت آن به دوران حکومت محمدتقی خان باز می شود.

ثبت به عنوان یک اثر ملی

مجموعه تاریخی خان در یزد شامل بازار خان، حمام خان، مدرسه و میدان خان است که همگی آن ها به وسیله محمدتقی خان بافقی و اولاد او طراحی و ساخته شده اند. این مجموعه به عنوان یکی از زیباترین مکان های تماشای یزد شهره است. بازار خان یزد در سال 1382 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

نام بازار خان یزد

نام بازار خان یزد برگرفته از شیوه زندگی دوره قاجار و ساختار طبقاتی جامعه آن دوران است. در گذشته، تنها اشراف و افراد ثروتمند شهر که به آنان خان می گفتند، حق تردد و ورود به این بازار لوکس را داشتند. به همین علت به نام بازار خان مشهور شد تا یادآور طبقه اجتماعی مخاطبان اصلی اش باشد.

از دیرباز در شهر یزد، بازارها اهمیت بسزایی در امور مالی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی مردم داشته اند. به همین علت، بعضی بازارها مختص اشراف زادگان و قشرهای بالای جامعه بوده و بعضی دیگر متعلق به طبقات عادی مردم بوده است. از سوی دیگر باتوجه به اینکه مسیر جاده ابریشم از شهر یزد می گذشته، نقش بازارها و به ویژه بازار خان در رونق مالی نیز حائز اهمیت بوده است. بنابراین می توان گفت که بازارهای شهر یزد از جمله بازار خان به علت نقش های مهم مالی، اجتماعی و فرهنگی در گذشته بسیار موردتوجه قرار داشته اند.

معماری بازار خان یزد

بازار خان یزد، بازاری باستانی با دیوارها و سقف هایی است که از مصالحی مانند خشت، آجر، گل و گچ ساخته شده اند. استفاده از این مصالح سبب شده تا با وجود واقع شدن در شهر گرمسیری یزد، فضایی خنک و سایه دار برای مردمی که از این بازار دیرینه بازدید می نمایند فراهم شود.

طاق های بلند بازار باعث می شوند که هوا در زیر آن ها جریان پیدا کند و گرمای محیط کاهش یابد. دیوارهای ضخیم نیز نفوذ گرما را محدود می سازند. این ویژگی ها باعث شده اند تا بازار خان حتی در روزهای گرم تابستان نیز محل مناسبی برای خریدوفروش باشد.

بازار خان ساختاری پیچیده و تودرتو دارد، چرا که در داخل آن تعدادی تیمچه ساخته شده است. تیمچه ها کاروان سرای کوچک بوده و به عنوان محل استراحت بازتماشامایندگان ایفای نقش می کردند.

معماری منحصر به فرد هر بخش از بازار

این بازار قدیمی به قسمت های مختلفی تقسیم می شود که هر کدام نام خاصی دارند. معماری هر قسمت متناسب با فعالیت آن ناحیه شکل گرفته است. از نظر گردشگران و کارشناسان حوزه معماری، زیباترین بخش بازار خان یزد بازار قیصریه است. این بخش در میان میدان خان و مدرسه خان واقع شده و به علت سبک معماری خاصش بسیار موردتوجه قرار می گیرد.

درب ها و طاق های بازار

بازار خان دارای دو درب قدیمی چوبی است که از آن ها برای باز و بسته شدن بازار استفاده می شود. معماری کلی این بازار به معابر فرعی و تیمچه ها متصل است. اگر راستای معابر را بادقت مشاهده کنید متوجه خواهید شد که طاق های بازار به صورت هم مقدار و منظم در سقف قرار گرفته اند.

این ساختار باعث شده تا بازار به لحاظ معماری شبیه حلزونی با پوسته سخت به نظر برسد که می تواند بازتماشامایندگان را به سمت های مختلفی راهنمایی کند. طاق های منظم بازار به همراه آسمان یزد، تجربه خاصی را برای کسانی که از این مکان تاریخی بازدید می نمایند رقم خواهند زد.

برترین زمان بازدید از بازار خان یزد

بازار خان یزد در دو زمان صبح و شام برای بازدید مناسب است و هر کدام تجربه متفاوتی را به بازتماشامایندگان ارائه می دهد:

صبح زمانی که بازار تازه شروع به کار می نماید، فضای آرام تر و راحت تری دارد. در این زمان می توان بدون شلوغی و ازدحام جمعیت، از ابتدای فعالیت بازارگران تماشا کرد و خریدها را انجام داد. فضای کلی بازار در این زمان بیشتر به راحتی و آرامش گرایش دارد.

اما اگر تجربه جنب وجوش و فضای زنده بازار موردنظر باشد، بهتر است در هنگام شب به بازار مراجعه کنید. در این زمان تمام مغازه ها باز هستند و امکان لذت بردن از غذاهای مختلف موجود در بازار نیز فراهم است.

بنابراین، هر دو زمان صبح و شام برای بازدید از بازار خان یزد مناسب است، اما بسته به اینکه چه تجربه ای مدنظر شما باشد، یکی از این دو زمان انتخاب خواهد شد. هنگام صبح می توان آرامش و راحتی را تجربه کرد، اما شب هنگام انرژی و جنب وجوش بازار را بیشتر احساس خواهید کرد.

سایر جاذبه های مجموعه خان یزد

مجموعه خان یزد شامل بخش های مختلفی است که هر کدام جاذبه ای خاص دارند. این بازار فقط یکی از این بخش هاست که گردشگران زیادی را به خود جلب می نماید.

بازار تاریخی قیصریه یزد

بازار تاریخی قیصریه یزد یکی دیگر از مکان های تماشای نزدیک به بازار خان یزد است. این بازار که به علت معماری منحصر به فردش جزو پنج بازار مشهور کشور محسوب می شود، قدمتی بیش از هشتصد سال دارد.

بازار قیصریه در گذشته محل فروش کالاهای گران قیمت بوده است اما اکنون عمدتاً پارچه های ابریشمی و نفیس در آن یافت می شود. این بازار حاوی دو درب ورودی باشکوه چوبی است که هنوز هم مورداستفاده قرار می گیرند.

معماری ظریف و شیک بازار قیصریه باعث شده تا نور از سقف دالان های آن به زیباترین شکل ممکن بازتاب پیدا کند. این بازار تاریخی در میان بازار خان و مدرسه خان واقع شده و فصول بهار و پاییز برترین زمان برای بازدید از آن است. بازدید از بازار قیصریه به شناخت بهتر معماری و فرهنگ یزد یاری می نماید.

میدان خان یزد

میدان خان یزد هم از جمله منطقه ها زیر مجموعه خان یزد محسوب می شود. این میدان به جای دایره شکل، مستطیلی شکل است و میان حمام خان، بازار خان و مدرسه صفوی شفیعیه قرار گرفته است.

این میدان دارای مغازه های کوچک و بزرگی است که در زیر سردرها و سایبان های قدیمی قرار گرفته اند. باغچه های کوچکی نیز در میان این میدان وجود دارد که آن را شبیه پارک نموده است. حضور درختان و حوض بعلاوه نیز باعث مطبوع شدن هوا شده است.

دیواره های میدان دارای قوس های پشت سرهم است که به زیبایی و شکوه آن افزوده است. اگرچه میدان به نظر ساده می آید اما به علت دارابودن قوس های منظم، دارای مهندسی پیچیده ای است که نشان از هوشمندی معماران دوران خود است.

مدرسه خان یزد

مدرسه خان یزد که در سال 1186 به وسیله محمدتقی خان بافقی در بازار خان یزد ساخته شده، از جمله مراکز مهم آموزشی در زمان خود بوده است. این مدرسه سه حیاط بزرگ داشته که دو تای آن ها به صورت قرینه و یکی در وسط قرار داشته است. سبک معماری آن متعلق به اواخر دوره صفوی و ابتدای قاجار است.

یکی از ویژگی های شاخص این مدرسه وجود راه زیرزمینی برای ارتباط مدرسه با مصلی بوده که نشانه ای از ارتباط علمی میان این دو مرکز آموزشی است. امروزه نیز این مدرسه دارای حدود 180 طلبه فعال است. کاشی کاری سقف با الهام از مسجد شیخ لطف الله اصفهان ساخته شده است.

حمام خان یزد

حمام خان یزد که در میدان خان و کنار مجموعه تاریخی خان واقع شده، یکی از باشکوه ترین حمام های تاریخی ایران به شمار می رود. این حمام دارای قسمت های مختلفی مانند، گرم خانه، سر بینه و ورودی است. زیربنای آن 900 متر مربع و کل مساحت زمین آن 1170 متر مربع است.

سقف حمام خان گنبدی شکل بوده و طاق های آن دارای الگوهای زیبای اسلیمی است. دیوارهای سر بینه نیز تزییناتی داشته که اکنون تنها اثر کمی از آن به جای مانده است. این حمام در سال 1373 به رستوران سنتی تبدیل شد تا گردشگران بتوانند پس از بازدید از مجموعه تاریخی خان، در آنجا از غذاهای محلی لذت ببرند.

کلام آخر

بازار خان یزد، به عنوان یکی از قدیمی ترین و برجسته ترین بازارهای شهر یزد، نقش مهمی در تاریخ و فرهنگ این شهر ایفا می نماید. این بازار در دوران قاجاریه ساخته شده و طول آن 274 متر است.

بازار خان به دو بخش اصلی تقسیم می شود: بخش شمالی-جنوبی با طول 78 متر و 53 مغازه، و بخش شرقی-غربی با طول 180 متر و 100 حجره. این ساختار منحصر به فرد، بازتابی است از معماری سنتی و طراحی هوشمندانه برای تأمین آسایش در آب وهوای گرم و خشک یزد.

مصالح به کاررفته در ساخت بازار شامل آجر، گل و گچ است که نه تنها به زیبایی بصری آن افزوده، بلکه به خنک و مطبوع نگه داشتن فضای داخلی در فصول گرم سال نیز یاری می نماید. بعلاوه، وجود صنوف سنتی مانند آهنگری، زرگری و مسگری در این بازار، بیانگر تنوع فعالیت های مالی و اهمیت آن در زندگی روزمره مردم یزد است.

بازار خان یزد به علت عرضه کالاهای سنتی و محلی همیشه موردتوجه گردشگران و ساکنان یزد بوده است. این بازار نه تنها به عنوان مرکز خرید، بلکه به عنوان یک فضای تعاملی و اجتماعی نیز نقش بسزایی در حفظ و انتقال میراث فرهنگی شهر ایفا می نماید. بنابراین، بازار خان یزد به عنوان یک میراث ارزشمند تاریخی و فرهنگی شناخته می شود که به طور مستمر موردتوجه و حفاظت قرار می گیرد.