ملتمسات؛ روایتی از شاعرانه ترین درخواست های شاعران - وبلاگ سحر وب

به گزارش وبلاگ سحر وب، به گزارش خبرنگار خبرنگاران در خراسان رضوی، سمانه سنگچولی، نویسنده و شاعر مشهدی و دانشجوی دکترای زبان و ادبیات فارسی است که پیش از تالیف کتاب علمی - تحقیقی ملتمسات و دو کتاب شعر با عناوین مثنوی سایه ها و آفتاب مثنوی را منتشر کرده است و همچنین کتاب جدیدی با عنوان مروارید ادب ایران با هدف معرفی ادبا و احیای مفاخری که غبار تاریخ بر جبین آثارشان نشسته است، در دست چاپ دارد.

سمانه سنگچولی، در گفت وگو با خبرنگار ایبنا، بیان نمود: کتاب ملتمسات در واقع بیان درخواست ها به شیوه ادبی است؛ حسام الدین خویی، شاعر قرن هشتم هجری با رصد کردن اوضاع ادبی تا زمان خود دست به کار مجموعه ای از تألیفات زد که اغلب آن ها برای استفاده کاتبان و دبیران و شاعران بوده است. خود او قسمتی از این مجموعه را ملتمسات نامیده است.

پنجاه سال بعد از حسام خویی، شخصی به نام انکوری به پیروی از حسام الدین، مجموعه دیگری از ملتمسات را سرود، که بعدها به چاپ رسید و در دسترس محققان قرار گرفت. سنگچولی با بیان این مطلب ادامه داد: این دو شاعر در واقع برای درخواست نیازهایی چون پوشیدنی ها، خوراکی ها، اقلام کتابت، جنگاوری و.... از ممدوح، این شیوه را ابداع کردند و چون آثار دیگری از این شیوه در ادبیات وجود ندارد، این دو را می توانیم شاعران این شیوه ادبی بنامیم.

نگارنده کتاب ملتمسات، ضمن معرفی او ضاع اجتماعی و فردی هر یک از شعرای مذکور، مجموعه اشعاری که با این شیوه سروده شده اند را در کتاب خود آورده و آنها را به نوعی معرفی نموده است و خود نیز در فصل هشتم کتاب این شیوه را با توجه به نیازهای جامعه کنونی ادامه داده است.

به گفته نویسنده کتاب ملتمسات ویژگی های این شیوه آن است که اطلاعات جالبی از فرهنگ عامه، اوضاع اجتماعی، وضع دربارها، شیوه درخواست های شاعرانه، مطالبات و التماس های شاعرانه را در دسترس محققان این امور می گذارد.

در ادامه سنگچولی به توضیح گونه ادبی ملتمسات پرداخت و گفت: ملتمسات نوع ادبی است که شاعران در دوره های گوناگون به این شیوه خواسته هایشان را از ممدوح خود، ملتمسانه درخواست می کردند. این نوع ادبی اگر چه سعه صدر و همت والای آدمی را پست می گرداند و خوشایند نیست اما، به مرور زمان نوعی از شیوه ادبی به شمار رفته و پژوهشگران برای معرفی درخواست های شاعرانه، انواعی را برمی شمردند و این انواع را در اصطلاح، حسن طلب یا حسن سوال معرفی کردند.

وی در ادامه گفت: در گذشته تعدادی از شاعران در دربار پادشاهان زندگی می کردند و به مدح و مدح سرایی مشغول بودند و متاسفانه این شیوه را برای استجابت حاجات خویش برگزیدند و شعر را وسیله ای برای گدایی قرار دادند، البته ما این شیوه را از قرن ششم در اشعار شاعران مدیحه سرا داریم. نابه سامانی های روزگار انوری، خوی بیش خواهی را در او افزون نمود و این امر باعث شد که ضمن مدح و ستایش تعدادی شعر تقاضایی بسراید.

نویسنده کتاب ملتمسات اضافه نمود: در قرن هفتم هجری نیز در اشعار شاعر بلند مرتبه، سعدی شیرازی که بلند طبعی و عزت نفس او در بین آثارش وجود دارد، به چشم می خورد:

نظر که با همه داری به چشم بخشایش

دُرر که بر همه باری ز ابر کف کریم

مرا دپباره نوازش کن و کرم فرما

یکی به موجب خدمت، یکی به حق قدیم

و در اشعار حافظ شیرازی داریم:

به سمع خواجه رسان ای ندیم وقت شناس

به خلوتی که درو اجنبی صبا باشد

لطیفه ای به میان آر و خوش بخندانش

به نکته ای که دلش را بدان رضا باشد

پس آنگهش ز کرم این قدر به لطف بپرس

که گر وظیفه تقاضا کنم روا باشد

به گفته سنگچولی، آنچه که مسلم است حسام الدین خویی و سپس انکوری این مجموعه را به عنوان یک نوع ادبی به جامعه ادیبان شناسانده اند که از نوع درخواست هر دوره می توان به کمبودهای یک جامعه پی برد.

وی در ادامه به معرفی فصول کتاب پرداخت و گفت: کتاب ملتمسات دارای 120 صفحه است و با مقدمه ای از استادم، دکتر رضا اشرف زاده آغاز و در هشت فصل تنظیم شده است؛ فصل اول، اوضاع اجتماعی و فرهنگی قرن هشتم، فصل دوم، معرفی حسام الدین خویی، فصل سوم، معرفی انکوری، فصل چهارم، تعریف ملتمسات، فصل پنجم، ملتمسات حسام الدین خویی، فصل ششم، بهره گیری انکوری از حسام الدین خویی در سرودن ملتمسات و مقایسه آن دو، فصل هفتم، دسته بندی اشعار حسام الدین خویی و انکوری و فصل هشتم، ملتمسات سنگچولی است.

جمع آوری مطالب مجموعه ملتمسات، بخشی از پایان نامه ارشد نگارنده این اثر بود؛ پایان نامه ای که آنقدر برای خانم نویسنده جذاب بود تا عزم خود را جزم کند و یک سال برای گردآوری مجموعه ای کامل از این موضوع زمان صرف کند، سنچولی در این مورد گفت: جمع آوری این کتاب یک سال زمان برد زیرا، منابع زیادی در دسترس نبود. در مورد انکوری یک کتاب در کتابخانه ای در ترکیه وجود داشت که استادم، جناب آقای دکتر اشرف زاده، کپی ای از اصل مطالب را در اختیارم گذاشتند و اما در مورد حسام الدین خویی به کتابی با عنوان مجموعه آثار حسام الدین خویی، تصحیح و تحقیق صغری عباس زاده و دیگر تذکره ها مراجعه کردم.

در ادامه نمونه ای از اشعار حسام الدین خویی، انگوری و سنگچولی در کتاب ملتمسات آورده شده است.

نمونه ای از اشعار حسام الدین خویی در طلب اسب:

سرورا ز ابر کرم بارانی

سوی چون بنده زمینی بفرست

چاکرت آنچه توقع دارد

زود بر دست امینی بفرست

اقسرایی به اگر گرجی نیست

بنده را خواجه نشینی بفرست

گرجی نام قومی در سرزمین قفقاز بوده و آقسرای نیز نام منطقه ای در قوتیه است.حسام الدین ضمن ستایش ممدوح اینگونه اشاره می کند که اگر اسبی از نژاد گرجی نیست، بنابراین از نژاد آقسرایی برایم بفرست.

نمونه ای از اشعار تقاضایی انکوری در طلب اسب:

بر تو داعی گشته قوم روم و بغداد و عراق

ره نیابد سوی وصلت سرورا، هرگز فراق

بنده از خدمت توقع می کند یک اسبکی

تا دهد ایزد به عقبی زیر پایت را براق

نمونه ای از اشعار تقاضایی سنگچولی در طلب ماشین:

عزم سفر حجاز دارم

زین قصد به خلد ناز دارم

هر چند که راه دور و دیری ست

ماشین تو را نیاز دارم

این کتاب هم اینک در در کتابخانه آستان قدس رضوی و همچنین در پردیس کتاب و فروشگاه امام در مشهد موجود است.